Popülizm ve Türkiye’de Siyasal Kültürün Dönüşümü

Popülizm, son yıllarda sadece Türkiye’de değil, dünyanın birçok köşesinde siyasetin merkezine yerleşti. Ancak Türkiye örneğinde popülizm, yalnızca bir söylem biçimi ya da seçim stratejisi değil; siyasal kültürün temel bileşenlerinden biri haline geldi. Bu dönüşüm, birey-devlet ilişkilerinden, toplumsal aidiyetlere kadar birçok alanı etkiliyor.

Popülizmin temel iddiası basittir: "Halk" ile "elitler" arasındaki karşıtlığı merkezine alır. Bu çerçevede halk, çoğunlukla erdemli, saf ve mağdur olarak konumlandırılırken; elitler yozlaşmış, çıkarcı ve halktan kopuk olarak tanımlanır. Bu dikotomik söylem, karmaşık politik ve sosyal meseleleri basit iyi-kötü ikiliklerine indirger. Türkiye’de bu söylem yalnızca son dönem iktidarların değil, geçmişten bugüne birçok siyasal hareketin retoriğinde mevcuttur. Bu da aslında popülizmin Türkiye siyasal kültüründeki köklerinin oldukça derin olduğunu gösterir.

Türkiye’de siyasal kültür uzun süredir kolektif kimlikler, kutuplaşma ve karizmatik liderlik etrafında şekillendi. Tek parti döneminin devletçi modernleşme anlayışı ile başlayan bu süreç, çok partili hayata geçişle birlikte halkın siyasete katılımının artmasına neden oldu; ancak bu katılım genellikle örgütlü, eleştirel ve kurumsal değil; kişisel sadakatler ve ideolojik bağlılıklar üzerinden şekillendi. Popülizm de tam bu noktada devreye girdi: Karmaşık sistemleri kişiselleştirmek, kurumsallığı tali kılmak ve politik meşruiyeti “halkın sesi”ne indirgemek.

2000’li yıllarda bu dönüşüm daha görünür hale geldi. Ekonomik büyüme ile harmanlanan güçlü liderlik imajı, “millet iradesi” kavramının sürekli vurgulanması ve medya üzerindeki artan denetim, siyasal katılımı yeniden tanımladı. Artık sandığa gitmek yalnızca demokratik bir hak değil, neredeyse ideolojik bir sadakat testi haline geldi. “Biz” ve “onlar” ayrımı derinleştikçe, toplumsal kutuplaşma da kalıcılaştı.

Ancak burada dikkat çekilmesi gereken bir nokta daha var: Popülizm sadece sağ siyasetin bir aracı değildir. Türkiye’de sol siyaset de zaman zaman benzer retoriğe başvurmuştur. Halkı yücelten, elitleri suçlayan söylemler, farklı ideolojik zeminlerde benzer biçimlerde karşımıza çıkar. Bu da popülizmin siyasal kültürün bir yansıması olduğunu, sadece partiler üstü değil, zihniyet düzeyinde bir mesele olduğunu gösterir.

Peki bu durumdan çıkış mümkün mü? Siyasetin kişiselleştiği, kurumsal yapının zayıfladığı bir ortamda uzun vadeli çözümler ancak demokratik normların yeniden inşasıyla mümkün olabilir. Eleştirel düşüncenin teşviki, sivil toplumun güçlendirilmesi ve medya özgürlüğünün tesisi, popülizmin yarattığı yapay ikilikleri aşmanın anahtarıdır. Bu dönüşüm, yalnızca siyasetçilerin değil, akademiden medyaya, yurttaştan kamu kurumlarına kadar herkesin sorumluluğudur.

Türkiye’nin siyasal kültürü bir dönüşümden geçiyor; bu dönüşümün yönü ise henüz kesinleşmiş değil. Popülizmin geçici bir söylem mi yoksa kalıcı bir siyasal pratik mi olacağını, bu kültürel ve kurumsal inşa süreci belirleyecek.

Popülizm ve Türkiye’de Siyasal Kültürün Dönüşümü

Popülizm, son yıllarda sadece Türkiye’de değil, dünyanın birçok köşesinde siyasetin merkezine yerleşti. Ancak Türkiye örneğinde popülizm, yalnızca bir söylem biçimi ya da seçim stratejisi değil; siyasal kültürün temel bileşenlerinden biri haline geldi. Bu dönüşüm, birey-devlet ilişkilerinden, toplumsal aidiyetlere kadar birçok alanı etkiliyor.

Popülizmin temel iddiası basittir: "Halk" ile "elitler" arasındaki karşıtlığı merkezine alır. Bu çerçevede halk, çoğunlukla erdemli, saf ve mağdur olarak konumlandırılırken; elitler yozlaşmış, çıkarcı ve halktan kopuk olarak tanımlanır. Bu dikotomik söylem, karmaşık politik ve sosyal meseleleri basit iyi-kötü ikiliklerine indirger. Türkiye’de bu söylem yalnızca son dönem iktidarların değil, geçmişten bugüne birçok siyasal hareketin retoriğinde mevcuttur. Bu da aslında popülizmin Türkiye siyasal kültüründeki köklerinin oldukça derin olduğunu gösterir.

Türkiye’de siyasal kültür uzun süredir kolektif kimlikler, kutuplaşma ve karizmatik liderlik etrafında şekillendi. Tek parti döneminin devletçi modernleşme anlayışı ile başlayan bu süreç, çok partili hayata geçişle birlikte halkın siyasete katılımının artmasına neden oldu; ancak bu katılım genellikle örgütlü, eleştirel ve kurumsal değil; kişisel sadakatler ve ideolojik bağlılıklar üzerinden şekillendi. Popülizm de tam bu noktada devreye girdi: Karmaşık sistemleri kişiselleştirmek, kurumsallığı tali kılmak ve politik meşruiyeti “halkın sesi”ne indirgemek.

2000’li yıllarda bu dönüşüm daha görünür hale geldi. Ekonomik büyüme ile harmanlanan güçlü liderlik imajı, “millet iradesi” kavramının sürekli vurgulanması ve medya üzerindeki artan denetim, siyasal katılımı yeniden tanımladı. Artık sandığa gitmek yalnızca demokratik bir hak değil, neredeyse ideolojik bir sadakat testi haline geldi. “Biz” ve “onlar” ayrımı derinleştikçe, toplumsal kutuplaşma da kalıcılaştı.

Ancak burada dikkat çekilmesi gereken bir nokta daha var: Popülizm sadece sağ siyasetin bir aracı değildir. Türkiye’de sol siyaset de zaman zaman benzer retoriğe başvurmuştur. Halkı yücelten, elitleri suçlayan söylemler, farklı ideolojik zeminlerde benzer biçimlerde karşımıza çıkar. Bu da popülizmin siyasal kültürün bir yansıması olduğunu, sadece partiler üstü değil, zihniyet düzeyinde bir mesele olduğunu gösterir.

Peki bu durumdan çıkış mümkün mü? Siyasetin kişiselleştiği, kurumsal yapının zayıfladığı bir ortamda uzun vadeli çözümler ancak demokratik normların yeniden inşasıyla mümkün olabilir. Eleştirel düşüncenin teşviki, sivil toplumun güçlendirilmesi ve medya özgürlüğünün tesisi, popülizmin yarattığı yapay ikilikleri aşmanın anahtarıdır. Bu dönüşüm, yalnızca siyasetçilerin değil, akademiden medyaya, yurttaştan kamu kurumlarına kadar herkesin sorumluluğudur.

Türkiye’nin siyasal kültürü bir dönüşümden geçiyor; bu dönüşümün yönü ise henüz kesinleşmiş değil. Popülizmin geçici bir söylem mi yoksa kalıcı bir siyasal pratik mi olacağını, bu kültürel ve kurumsal inşa süreci belirleyecek.